Smog i ustawa antysmogowa – co warto wiedzieć?

Jakość powietrza w Polsce z każdym kolejnym rokiem coraz bardziej się pogarsza. Za problemy z powietrzem odpowiedzialny jest smog, który powstaje w sezonie grzewczym. Definiując smog musimy podkreślić, że jest to mieszanina szkodliwych dla naszego organizmu związków chemicznych, składających się z tlenków siarki, azotu, metali ciężkich i pyłu PM2,5 i PM10. Związki oznaczone symbolami PM są najgroźniejsze dla człowieka, ponieważ są rakotwórcze. A to nic innego jak zawieszone w powietrzu cząstki, których nie jesteśmy w stanie dostrzec bez odpowiedniej aparatury. Cząsteczki pyłu PM10 mają średnicę mniejszą niż 10 mikrometrów - czyli ich średnica stanowi jedną piątą grubości ludzkiego włosa. Takie cząsteczki mogą przenikać do układu oddechowego, a dokładniej do oskrzeli. 

Cząsteczki PM2,5 są jeszcze mniejsze i mogą dostać się aż do płuc i krwioobiegu. Im mniejsza średnica cząstki – tym głębiej może wniknąć do naszego organizmu. Długotrwały kontakt z działaniem pyłu zawieszonego PM2,5 może skutkować chorobami układu oddechowego i krążenia – zwiększa się również ryzyko wystąpienia nagłych przypadków wymagających hospitalizacji (nasilenie astmy, ostra reakcja układu oddechowego bądź nawet zawał). Smog jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci, matek w ciąży, osób starszych – posiadających powikłania z układem oddechowym.

Zdjęcie 1: Głównym źródłem smogu są zanieczyszczenia pochodzące z domowych kotłów, opalanych głównie węglem (które często jest bardzo złej jakości), odpadami węglowymi a nawet śmieciami. Żródło zdjęcia: Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020

Zwróćmy uwagę, że we wszystkich krajach unijnych prawo dopuszcza 35 dni w roku, w których zanieczyszczenie powietrza może przekraczać dopuszczalne limity dobowe. Tymczasem dane przedstawione przez Polską Zielona Sieć i pozostałe organizacje proekologiczne wskazują, że w ponad 20 polskich miastach w minionym sezonie grzewczym przekroczono wcześnej wspomniany limit – do takich miast należą: Kraków, Wrocław, Dąbrowa Górnicza, Jelenia Góra, Zakopane, Warszawa, Cieszyn, Kędzierzyn Koźle, Kłodzko, Legnica, Olesno, Tychy i Ząbkowice Śląskie, Poznań Itp. Powyższe dane wskazują jednoznacznie, że zanieczyszczenie powietrza jest problemem ogólnopolskim – potrzeba zdecydowanych działań rządu, aby ograniczyć lub wyeliminować problem smogu. 

Do walki ze smogiem stanął Sejmik Wojewódzka Małopolskiego, który z początkiem roku przegłosował wprowadzenie na terenie małopolski ustawy antysmogowej. W myśl nowej ustawy od 1 lipca w Małopolsce nie można instalować kotła na węgiel lub drewno o parametrach emisji gorszych od tych – podanych w unijnym rozporządzeniu w sprawie Ekoprojektu (Rozporządzeniu Komisji UE nr 2015/1189). Osoby, które budują nowy dom, przeprowadzają remont z wymianą kotła lub po prostu wymieniają kocioł na nowy – z pośród kotłów na paliwa stałe mogą wybierać wyłącznie te, spełniające wymagania dyrektywy w sprawie Ekoprojektu. Dodatkowo, w myśl uchwały, od lipca tego roku na terenie Małopolski nie można spalać mułów i miałów węglowych oraz drewna o wilgotności powyżej 20 proc. Oznacza to, że drewno będzie musiało być sezonowane.

Zdjęcie 3: Smog z pewnością straszy – dlatego konieczny jest efektywny program wymiany starych kotłów na nowe – lub promocja alternatywnych źródeł ciepła pozbawionych wysokiej emisji zanieczyszczeń.

Mieszkańcy, którzy ogrzewają swoje domy przestarzałymi kotłami na węgiel lub drewno, które nie spełniają żadnych norm emisyjnych – muszą wymienić istniejące źródło ciepła do 2022 roku. Do końca 2026 roku trzeba będzie wymienić kotły należące do trzeciej i czwartej klasy. Autorzy wprowadzonej ustawy antysmogowej szacują, że w ciągu kilku lat pod wymianę pójdzie kilkaset tysięcy wysokoemisyjnych źródeł ciepła. W ślad Małopolski poszło województwo Śląskie - zgodnie z zapisami „uchwały antysmogowej” już od 1 września 2017 r. na terenie całego województwa śląskiego obowiązywał będzie zakaz palenia węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego węgla; mułów i flotokoncentratów węglowych oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem; paliw, w których udział masowy węgla kamiennego o uziarnieniu poniżej 3 mm wynosi więcej niż 15% oraz biomasy stałej, której wilgotność w stanie roboczym przekracza 20%. Osoby posiadająca aktualnie materiały opałowe, których spalanie jest od września zabronione, muszą liczyć się z odpowiedzialnością karną. W związku z uchwaloną ustawą, mieszkańcy województwa małopolskiego i śląskiego otrzymają dostęp do wsparcia finansowego – program dofinansowania do wymiany kotła będzie działać na poziomie gminnym, taka forma wsparcia musi zostać poprzedzona złożeniem odpowiedniego wniosku – referowana wysokość finansowania może wynosić od 50 do 100 proc. całkowitej inwestycji.

Województwo Wielkopolskie oraz Opolskie również planują wprowadzenie ustawy antysmogowej w 2018 roku.

Na ogrzewanie gazowe powinni zdecydować się osoby – posiadające możliwość podłączenia się do miejskiej sieci gazowej. Kotły gazowe są najwygodniejszym i najmniej kłopotliwym dostępnym źródłem ciepła w instalacji centralnego ogrzewania w domach jednorodzinnych – takie kotły w minimalnym stopniu obciążają środowisko emisją dwutlenku węgla - przede wszystkim odciążają użytkownika od konieczności dozowania paliwa, nie brudzą także kotłowni. Kotły kondensacyjne najnowszej generacji są efektywne oraz ekonomiczne. Generują do 30% oszczędności w porównaniu do konwencjonalnych źródeł ciepła. Alternatywą dla kotłów gazowych są pompy ciepła.

Dofinansowanie może pochodzić z pieniędzy unijnych, krajowych lub samorządowych. Jest najczęściej udzielane w formie dotacji lub pożyczki na preferencyjnych warunkach. Część gmin deklaruje konkretne kwoty dotacji, czasem uzależnione od rodzaju kotła, na jaki zdecyduje się właściciel domu. Inne proponują finansowanie większości lub nawet całości inwestycji.

Dofinansowania mogą obejmować kotły gazowe, kotły na biomasę lub urządzenia korzystające z OZE (odnawialnych źródeł energii). Inną opcją jest podłączenie domu do miejskiej sieci ciepłowniczej.

Na przykład w Krakowie istnieje Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020, dzięki któremu na likwidację starego, nieekologicznego kotła i zastąpienie go przyłączeniem do sieci ciepłowniczej, kotłem na paliwo stałe bądź gaz lub też odnawialnym źródłem energii można otrzymać 350 zł na każdy kilowat obliczonej mocy nowego źródła ciepła (nie więcej niż 8 tys. zł) oraz  80 zł za każdy metr kwadratowy ogrzewanej powierzchni w przypadku wymiany instalacji (ale nie więcej niż 6 tys. zł). Dzięki unijnym dotacjom planuje się likwidację ponad 26,5 tysiąca starych kotłów węglowych.